| Kompyuter bilan bog‘liq sanoq sistemasi faqatgina ikkilik sanoq sistemasini emas, balki sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemasini ham o‘z ichiga oladi. Shu sababli sanab o‘tilgan sanoq sistemalari sonlari orasidagi bog‘liqlikni aniqlash muhimdir. |
Bir sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasida tasvirlash
Asosi o‘n bo‘lmagan pozitsiyali sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun uni ixcham ko‘rinishidan yoyiq ko‘rinishga o‘tkazish va yig‘indi natijasini hisoblash kifoya. Masalan:
O‘nlik sanoq sistemasidagi butun sonni boshqa sanoq sistemasida tasvirlash
O‘nlik sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni p asosli sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun berilgan sonning p ga qoldiqli bo‘linmalaridan biri p dan kichik bo‘lguncha p ga ketmaket qoldiqli bo‘linadi va qoldiqlar o‘ngdan chapga qarab yozib olinadi. Masalan:
Sonlarni ixtiyoriy p asosli sanoq sistemasidan q asosli sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun, son avval p asosli sanoq sistemasidan o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkaziladi, so‘ng o‘nlik sanoq sistemasidan q asosli sanoq sistemasiga yuqoridagi usullarda o‘tkaziladi. Demak, o‘nlik sanoq sistemasi ixtiyoriy pozitsiyali sanoq sistemalari orasida «ko‘prik» vazifasini o‘taydi. Masalan:
Sonlarni o‘tkazishda 2, 4, 8, 16 lik sanoq sistemalarida yuqoridagi usullardan farqli kodlashni diada, triada va tetrada usullaridan foydalanish qulay. Sonlarni bunday o‘tkazish (kodlash)da butun son oldiga yozilgan 0 raqamlari son qiymatiga ta’sir etmasligi hisobga olinadi. Diada, triada va tetrada usullarida «ko‘prik» vazifasini ikkilik sanoq sistemasi o‘taydi. Quyidagi misollar orqali o‘tkazish mohiyatini tushunish mumkin:
- O‘nlik sanoq sistemasidagi butun son boshqa sanoq sistemasiga qanday o‘tkaziladi?
- Biror sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
- Beshlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni yettilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
- Diada, triada va tetrada usullari jadvalini yozing.
- To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni sakkizlik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
- Sakkizlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
- To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.
- O‘tkazishni bajaring:
2. Triada kodlash jadvalidan foydalanib, o‘tkazishni bajaring:
3. Tetrada kodlash jadvalidan foydalanib, o‘tkazishni bajaring:
