11-chi sinf Astranomiya darsligi

MUNDARIJA
Kirish ………….. 3
1-Mavzu. 1-$. Astronomiya nimani organadi? Uning rivojlanish tarixi va boshqa fanlar bilan aloqasi …………..3

I Qism. I Bob. Amaliy astronomiya asoslari

2-Mavzu. 2-$. Yoritgichlarning sutkalik korinma harakatlari. Yulduz turkumlari …… 6
3-$. Yerning oz oqi atrofida aylanishiga dalillar“. Fuko mayatnigi… 7
4-$. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, aylana va chiziqlari… 8
5-$. Quyoshning yillik korinma harakati. Ekliptika ………..10
3-Mavzu. 6-$. Osmon koordinatalari …..
11 7-$. Yulduzlarning xaritalari… 13

8-$. Yulduzlarning korinma yulduz kattaliklari…………. 14
4-Mavzu. 9-$. Olam qutbining balandligi va joyning geografik kenglamasi orasidagi boglanish ………. 15
10-$. Turli geografik kenglamalarda osmon sferasining sutkalik korinma aylanishlari…………… 16
11-$. Yoritgichlarning kulminatsiyasi va kulminatsiya balandliklari ………………19
12-$. Astronomik kuzatishlar asosida joyning geografik kenglamasini taxminiy aniqlash…………….20
5-Mavzu. 13-$. Vaqtni olchash asoslari……………………. 21
14-$. Kalendarlar…………………… 23
6-Mavzu. 15-$. Oyning harakati, fazalari va davrlari ………….. 25
16-$. Musulmonlarning oy va quyosh hijriy kalendarlari………27
17-$. Quyosh va Oy tutilishlari …………………29

II Bob. Quyosh sistemasining tuzilishi va osmon jismlarining harakati

7-Mavzu. 18-$. Quyosh sistemasining tuzilishi ……………..31
19-$. Quyosh sistemasining masshtabi va a’zolari…………………34
20-$. Planetalarning konfiguratsiyalari va korinish shartlari………..35
21-$. Planetalarning Quyosh atrofida aylanish davrlari………………..37
8-Mavzu. 22-$. Sutkalik va sutkalik-gorizontal parallaks. Quyosh sistemasi jismlarigacha bo`lgan masofalarni aniqlash………… 38

23-$. Quyosh sistemasi jismlarining radiuslarini aniqlash……….39
9-Mavzu. 24-$. Astronomiyada uzunlik o`lchov birliklari………..41
25-$. Kepler qonunlari……………..41
26-$. Osmon jismlarining massalarini hisoblash……………43
10-Mavzu. 27-$. Ikki jism masalasi. Kosmik tezliklar …………….45

III Bob. Astrofizika va uning tadqiqot metodlari

11-Mavzu. 28-$. Osmonni elektromagnit to’lqinli nurlarda organish — keng to`lqinli astronomiyaning asosi………….47
29-$. Optik teleskoplar …………………48
30-$. Teleskoplarning asosiy xarakteristik kattaliklari………….51
31-$. Radioteleskoplar haqida tushuncha ……………….53
32-$. Ulugbek rasadxonasining «bosh teleskopi»…………..55
12-Mavzu. 33-$. Nurlanish qonunlari va osmon jismlarining fizik tabiatlarini spektral metodlar yordamida oʻrganish………….56

IV Bob. Quyosh sistemasi jismlarining fizik tabiati

13-Mavzu. 34-$. Quyosh eng yaqin yulduz. Quyosh haqida umumiy malumot …… 59
35-$. Quyosh fotosferasi va uning tuzilmalari. Quyosh doglari……….61
14-Mavzu. 36-$. Quyosh xromosferasi va toji…….64
37-$. Quyosh energiyasining manbayi……………66
38-$. Quyosh aktivligi va uning Yerga ta’siri………..68
15-Mavzu. 39-$. Yer rusumidagi planetalar. Merkuriy va Venera…………71
40-$. Yer va uning tabiiy yoldoshi Oy. Mars………… 73
16-Mavzu. 41-$. Gigant planetalar, ularning yoldoshlari va halqalari………….81
17-Mavzu. 42-$. Asteroidlar va mitti planetalar………….89
18-Mavzu. 43-$. Kometalar («dumli yulduzlar»)……………..92
44-$. Meteorlar («uchar yulduzlar») va meteoritlar…………………95
19-Mavzu. 45-$. Quyosh sistemasining kelib chiqishi haqida hozirgi zamon qarashlari…………..99

V Bob. Yulduzlar

20-Mavzu. 46-$. Yillik parallaks, yulduzlarning masofalarini aniqlash……..102
47-$. Yulduzlarning olchamlari va fizik parametrlarini aniqlash“………..103
48-$. Yulduzlarning rangi va temperaturasi……………….105
21-Mavzu. 49-$. Yulduzning absolut kattaligi va uning yorqinligi bilan bogliqligi…………..106
50-$. Yulduzlarning spektri va spektral sinflari……………….108
51-$. Spektr-yorqinlik diagrammasi………………109
22-Mavzu. 52-$. Fizik qoshaloq yulduzlar va ularning turlari………………….111
53-$. Yulduzlarning massalarini hisoblash……………..113
23-Mavzu. 54-$. Fizik ozgaruvchan yulduzlar: sefeidlar, yangi va otayangi yulduzlar…………..115
24-Mavzu. 55-$. Yulduzlar evolutsiyasi. Neytron yulduzlar va «qora oralar» *………….118

VI Bob. Koinotning tuzilishi va evolutsiyasi

25-Mavzu. 56-$. Galaktikamizning tuzilishi, tarkibi va aylanishi…………..121
57-$. Yulduzlarning sharsimon va sochma to`dalari…………….122
26-Mavzu. 58-$. Diffuz va chang tumanliklar……………….124
27-Mavzu. 59-$. Tashqi galaktikalar. Galaktikalarning sinflari va spektrlari…………..126
60-$. Radiogalaktikalar va kvazarlar………………129
28-Mavzu. 61-$. Koinotning kengayishi. Xabbl qonuni *………………130
29-Mavzu. 62-$. Galaktikalarning Koinotda taqsimlanishi…………….132

II Qism. Kosmonavtika elementlari

30-Mavzu. 63-$. Kosmonavtika predmeti va uning boshqa fanlar bilan aloqasi…………….134
31-Mavzu. 64-$. Raketa harakati qonunlari. Raketaning tortish kuchi………………138
32-Mavzu. 65-$. Raketaning strukturasi va konstruktiv xarakteristikasi………………141
66-$. Uchish paytida kosmik apparatga ta’sir etuvchi kuchlar…………………142
33-Mavzu. 67-$. Tortishishning markaziy maydonida harakatlanayotgan jismning orbitalari……….144
34-Mavzu. 68-$. Ta’sir sferasi va kosmik apparat trayektoriyalarini taxminiy hisoblash………148
35-Mavzu. 69-$. Yer suniy yo’ldoshlarining orbita elementlari………………..151
70-$. Yer atmosferasida yoldosh orbitasining evolutsiyasi……………….152
36-Mavzu. 71-$. Orbital manyovrlar. Suniy yoldosh orbita tekisligini ozgartirish…………….154
72-$. Suniy yoldoshni orbitadan tushirish…………………156
37-Mavzu. 73-$. Kosmik apparatlarni Oyga uchirish……………….158
38-Mavzu. 74-$. Planetalarga uchish trayektoriyalari. Yerning ta’sir sferasi ichidagi harakat………….160
39-Mavzu. 75-$. Gomon orbitalari boylab uchishlar…………………163
40-Mavzu. 76-$. Kosmik apparatning moljallangan planeta tasir sferasidagi harakati……………..167
Ilovalar…………………………….169