5-dars. Ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish

Kompyuterlar ishlab chiqarila boshlanganda ular ning ishlash prinsipi bilan bog‘liq bo‘lgan axborotlarni ikkilik sanoq sistemasida kodlash va amallar bajarish masalasi yuzaga keldi. Chunki, kompyuterga biror amalni bajarishni o‘rgatish uchun inson shu amalni qanday bajarilishini tasavvur qilishi zarur. Demak, kompyuterlarning ishlash prinsipini o‘rganish uchun ikkilik sanoq sistemasida amallar qanday bajarilishini bilishingiz maqsadga muvofiqdir.

7-sinf informatika darsligi MUNDARIJASIGA QAYTISH

Kundalik hayotimizda ishlatiladigan o‘nlik sanoq sistemasidagi sonlar ustida arifmetik amallar bajarish usullarini bilamiz. Mazkur usullar boshqa barcha pozitsiyali sanoq sistemalari uchun ham o‘rinlidir.
O‘nlik sanoq sistemasida qo‘shish amalini ko‘rsak, biz avval birliklarni, so‘ng o‘nliklarni, keyin yuzliklar va hakazolarni o‘zaro qo‘shib boramiz. Bu jarayon barcha pozitsiyali sanoq sistemalar uchun o‘rinli bo‘lib, toki oxirgi qiymat bo‘yicha eng katta razryadni qo‘shishgacha davom etadi. Mazkur jarayonda shu narsani doim eslash kerakki, agar biror razryad sonlarini qo‘shganimizda natija sanoq sistemasining asosi qiymatidan katta chiqsa, yig‘indining sanoq sistema asosidan katta qismini keyingi razryadga o‘tkazish kerak.
Masalan, o‘nlik sanoq sistemasida:

5-dars. Ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish

Ma’lumki ikkilik sanoq sistemasi faqat ikkita: 0 va 1 raqamlaridan tashkil topgan. Bu sistemada qo‘shish, ayirish va ko‘paytirish amallari quyidagicha bajariladi:

Endi yuqoridagi jadvallar yordamida ikkilik sanoq sistemasidagi son lar ustida turli arifmetik amallar bajarishga doir misollarni ko‘ramiz.

Ikkilik sanoq sistemasida qo‘shish amali qanday bajariladi? Misol keltiring.
Ikkilik sanoq sistemasida qo‘shish amalini qo‘shish jadvalidan foydalanmasdan bajarish mumkinmi? Javobingizni izohlang.
Ikkilik sanoq sistemasida ayirish amali qanday bajariladi? Misol keltiring.
Ikkilik sanoq sistemasidagi ko‘paytirish jadvalini og‘zaki aytib bering.
Ikkilik sanoq sistemasida 1001.101–1110+111 ifodani hisoblang.

Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonlar ustida qo‘shish amalini bajaring:

a)101+111	b)1101+110	d)1111+1011
e) 1011+110	f) 1010+1111	g) 11011+101,01

Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonlar ustida ayirish amalini bajaring:

a) 1010 – 110	b)1100 – 111	d) 111 – 101,11
e) 11011,11 – 101,01	f) 1111 – 10,11	g) 1101,101 – 1001,01

Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonlar ustida ko‘paytirish amalini bajaring:

a) 101 x 11	b)110 x 101	d) 111 x 11
e) 1011 x 1101	f) 1111,01 x 101	g) 101,11 x 1,101